یحیی بن هرثمه
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| خویشاوندان | هَرثَمة بن اَعیَن |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام هادی(ع) |
| فعالیت‌ها | مأموریت همراهی امام هادی از مدینه به سامرا، حکمرانی شهرهای قم و اصفهان |
یحیی بنِ هَرثَمَه از راویان امام هادی(ع) است. او از سوی مُتَوَکِّل عباسی مأموریت یافت که امام هادی(ع) را از مدینه به سامرا همراهی کند. او پیرو مذهب حَشْوِیه بود و تحت تأثیر مشاهده کراماتی از امام هادی در این سفر، شیعه شد. در منابع روایی شیعه، به نقل او روایاتی از امام هادی(ع) در زمینه جزئیات سفر و کرامات امام، نقل شده است.
در تاریخ به راه‌بانی مسیر مکه در سال ۲۳۳ق، حکمرانی او بر قم در سال ۲۴۳ و سپس اصفهان در سال ۲۶۰ق نیز اشاره شده است.
زندگی‌نامه
یحیی بن هرثمه فرزند کارگزار و سردار مشهور هارون الرشید و مأمون عباسی، به نام هَرثَمة بن اَعیَن بوده است. از تاریخ دقیق ولادت و وفات یحیی خبری در دست نیست. او در سال ۲۳۳ق راه‌بانی مسیر مکه را بر عهده داشت.
بنابر نقل تاریخ قمی، یحیی بن هرثمه در سال ۲۴۳ق و در زمان حکومت متوکل عباسی(۲۰۶-۲۴۷ق)، حکمران قم شد. وی در جنگ میان مُسْتَعین و مُعتَزّ عباسی در سال ۲۵۲ق شرکت داشت. برخی از مورخان وی را والی اصفهان در سال ۲۶۰ق نیز دانسته‌اند.
همراهی امام هادی(ع) از مدینه به سامرا
یحیی بن هرثمه در سال ۲۴۳ق و یا سال ۲۳۳ق از سوی متوکل مأموریت یافت که امام هادی را از از مدینه به سامرا همراهی کند. متوکل عباسی به خاطر گزارش‌هایی مبنی بر اعتقاد مردم مدینه به امامت امام هادی(ع) و همچنین بدگویی از امام توسط عبدالله بن محمد یا بُرَیحه عباسی، نامه‌ای احترام‌آمیز، توسط یحیی بن هرثمه برای امام ارسال کرد و او را به سامرا دعوت نمود بنا بر آنچه که سبط بن جوزی به سیره‌نگاران نسبت داده متوکل بغض علی(ع) و اولادش را داشت و از شنیدن خبر اینکه مردم مدینه به امام هادی(ع) متمایل شده، احساس خطر کرد و به یحیی مأموریت داد او را از مدینه به بغداد کند.
از یحیی بن هرثمه نقل شده این مأموریت با مخالفت مردم مدینه مواجه شد آنان چنان ناله و شیونی به راه انداختند که تا آن زمان نشنیده بودم یحیی سوگند یاد کرد که جز با احترام با امام هادی(ع) رفتار نکند.
مذهب
بر پایه آنچه که از یحیی بن هرثمه نقل شده وی پیرو مذهب حَشْوِیه بوده است که با دیدن کراماتی از امام هادی(ع) در حین همراهی او از مدینه به سامرا شیعه شده است. به گفته محمدصالح مازندرانی این مطلب در کتاب رجال فاضل اَسترآبادی نیز آمده است.
در منابع روایی شیعه روایاتی توسط او از امام هادی(ع) و بیان جزئیات سفر ایشان و برخی کرامات نقل شده است؛ از جمله مشاهده ظهور درخت و چشمه آب در سرزمین گرم و بی‌آب و علف و همچنین تهیه لباس گرم برای سفر در هوای گرم تابستان و باران و سرمای غیرمنتظره.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۸۱.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۶۳.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۳.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۲۹۳.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۸۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۰۷؛ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۱۰.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۹۲؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۱۰۰؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۰۳.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۸۴؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۸۴.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۴۱۷.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۳۳.
- ↑ برای دیدن متن نامه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۱.
- ↑ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۲.
- ↑ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۴؛ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۲.
- ↑ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۴.
- ↑ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۵.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۳۹۲؛ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۵۵۲؛ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی-الأصول و الروضة، ۱۳۸۲ق، ج۷، ص۳۰۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۸۴؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۳۹۰.
- ↑ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۵۳۱.
- ↑ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۵۵۱-۵۵۲؛ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹، ج۱، ص۳۹۶؛ عاملی نباتی، الصراط المستقیم، ۱۳۸۴ق، ج۲، ص۲۰۲.
منابع
- ابن جوزی، ابوالفرج، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۲ق.
- ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، تحقیق نبیل رضا علوان، قم، انصاریان، ۱۴۱۹ق.
- ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل‌ابی‌طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفه الائمة، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشم، ۱۳۸۱ق.
- اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، قم، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
- سبط بن جوزی، یوسف بن حسام‌الدین، تذكرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- عاملی نباطی، علی من محمد، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، تحقیق میخائیل رمضان، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۴ق.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی(عج)، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبد الملک قمی، تحقیق سید جلال‌الدین تهرانی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مازندرانی، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی-الأصول و الروضة، تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة، ۱۳۸۲ق.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب، قم، انصاریان، ۱۴۲۶ق.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق موسسه آل‌البیت(ع)، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۴ق.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.